İkizköy ve Çamköy , Muğla’nın Milas ilçesine bağlı, Yeniköy Kemerköy Termik santralleri yakınında, zeytinlikleri ve verimli tarım alanları olan iki köyümüz. Korona salgını döneminde sularının kesilmesi ile bölge gündeme geldi.

Muğla Büyükşehir Belediyesi’nin 16 nisan 2020 tarihinde yaptığı basın açıklamasına göre; ‘’…Yeniköy Kemerköy santralleri 23.11.2013  tarihinde özelleştirme kapsamına alınmış ve 18 nisan 2014 yılında 2 milyar 671 milyon dolara nihai ihaleyle bir Konsorsiyuma bırakılmıştır. Bununla birlikte, Geyik barajı suyunun %75 hakkı ve Türkiye Elektrik Kurumu’na ait Dereköy deki sondaj kuyuları da devredilmiştir. 2014 yılında Muğla Büyükşehir olunca, MUSKİ Genel Müdürlüğü Muğla’nın su ve kanalizasyon işleri için çalışmalarına başlamış. Bölge halkının içme suyunun güvenli temini için, 24 aralık 2014 tarihinde su hakkının MUSKİ ye devredilmesini istemiş, fakat bu istek DSİ  tarafından olumsuz yanıtlanmış. Yanıtta ’’…1988 yılında özelleştirme idaresince1988 yılında alınan Yeraltı Su Arama İzni ile yaklaşık 210 lt/sn suyun bir kısmına tekabül eden ve değişik tarihlerde karşılıklı protokoller ile Milas İlçemize bağlı Hüssamlar, Sekköy, Bayır, Gürceyiz, Pınar, Çamlıca, Bağdamları, Akçakaya, Yoğunoluk ve Türkevlerine içme suyu amaçlı Dereköy, Çatak ve Karacahisar sulama suyu amacı ile su verilir iken geri kalan kısım Termik Santralin soğutma suyu amacıyla kullanımı kadim haline geldiği bilinmektedir. ‘’ denerek denilmek suretiyle protokollerin devamı yönünde karar alınmış fakat özelleştirme sonrası devir olan şirketler sondajların devrinin mümkün olamayacağı fakat protokollerin devam edebileceği ifade edilmiştir. Buna rağmen özelleştirme idaresi DSİ genel müdürlüğünden devrin ihaleyi alan firmalara yapılmasını istemiş ve 30.06 2016 tarihinde Türkiye Elektrik Kurumu’na ait Geyik barajı su hakkı ve üstünde bulunduğu parselleriyle  birlikte kuyular, Yeniköy-Kemerköy A.Ş. nin kullanımına bırakılmıştır. Muski bunun üzerine ‘’kamu yararı’’ kararı almış ve içişleri bakanlığına 29 nisan 2016 da onaylatarak tapulara şerh koydurmuş. EÜAŞ’a alanların şerh nedeniyle MUSKİ ye  devredilmesi için başvurulmasına rağmen ,EÜAŞ alanların şirketlerde kalmasına karar vermiştir. Yeniköy Kemerköy Elektrik Üretim Ticaret A.Ş. enerji üretiminim stratejik önemine vurgu yaparak kuraklık döneminde risk almak istemediklerini bildirerek MUSKİ’ye devri reddetmiştir. MUSKİ kamu uyuşmazlığını çözemeyince Danıştay 1.dairesi’nde 2017/484 esas sayılı dosyası ile dava açar. Bilirkişi raporuyla ,yeraltı suyunun kurak dönemlerde santral için gerekli olduğu belirtilerek MUSKİ ‘ye devir istemini kesin olarak reddeder. MUSKİ idaresinin görüşü halkın su ihtiyacının öncelikli olarak karşılanması şeklinde belirlenmiştir.

Görüldüğü üzere Termik santral ve kömür madeni faaliyetlerinin yoğun su tüketimi öncelendirilip halk susuz bırakılmıştır. Çamköy ve İkizköy yan yana iki köy ve sorunları ortak. Santral yönetimi, geçtiğimiz yıllarda, topraklarını satmaları için yazı gönderip köylüleri pazarlığa davet ediyor. Köylüler ise doğduğu toprakta yaşamak istiyorlar, arazilerini satmak istemiyorlar. Arazilerini satmamakta direnen bu köylülerin su ihtiyacı, MUSKİ gibi kamu kurumu tarafından sağlanacağına, özel sektörün insafına bırakılmıştır. Muski firma ile sorunu çözememiş ve bu durum, köylerin sularının kesilmesine neden olmuştur. Su tahsis hakkının acilen Muğla Su ve Kanalizasyon idaresine devredilmesi, kamu faydasınadır. Bölgedeki planlamaların kamu yararı sadece santraller üzerinden hesaplanarak, yoğun istihdam yaratan, zeytincilik, arıcılık, turizm, hayvancılık, arkeolojik miras, doğal peyzaj yok sayılmıştır. Karar vericiler özelleştirme idaresi, EÜAŞ olmuş, konunun asıl muhatabı DSİ, Tarım Müdürlükleri ve MUSKİ devre dışı bırakılmıştır.

2013 yılında özelleştirme kararı alınan santraller için Sayıştay rapor hazırlar. Bu rapordan, bölgedeki üç termik santralin su kullanım hakkını veren DSİ’nin havza planı veya fizibilite yapmadan su kullanım hakkını santrallere tahsis ettiğini sonucuna varıyoruz.

Rapora göre; 1985-2009 yıllarını kapsayan dönemde İkizköy-Işıkdere ve Akbelen sahalarında kömür için sondaj çalışmaları yapılır. Bu bölgedeki yeraltı su rezervi kömür üretim çalışmaları olumsuz etkileyeceğinden, bu sahalardaki su seviyelerinin belirlenmesi için Devlet Su İşleri (DSİ) Aydın 21. Bölge Müdürlüğü ile yazışmalar yapılır, yeterli bilgiye ulaşılamaz. Özelleştirme ihale dosyasına bu bilgileri koymak için Yeniköy Linyit İşletmeleri bir komisyon kurar.

Komisyonun 21.11.2012 tarihinde Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğüne iletilmek üzere hazırladığı raporda, özet olarak  “..İşletme ruhsatlı Karacahisar sahasının içinde ve kontağında Bodrum Yarımadası, Güllük körfezi ve Milas/Bodrum Havalimanını besleyen kuyuların olduğu ve Akbelen su rezervuarı ile ilgili bilgi temin edilemediği..” belirtilir.

Ayrıca,20.01.2013’de Hacettepe Üniversitesi Uluslararası Karst Su Kaynakları Uygulama ve Araştırma Merkezi TKİ ile sözleşme imzalayarak, TKİ-GELİ Akbelen-Karacahisar linyit sahalarında yürütülen linyit madenciliğinin, yöresindeki hidrojeolojik koşullar ve Bodrum içme suyu kuyuları açısından değerlendirilmesi için bir çalışma başlatmıştır. Maden çalışmalarının su kaynakları ile ilişkisini bu bölge için ortaya koyan bu rapora göre; özetle ‘’Bodrum, Güllük ve havaalanında kullanılmak üzere su sağlanacak yeni alanların araştırılması, Çamköy alt havzası fay zonu ve Karacahisar sahasında olmak üzere hidrojeolojik gözlemler yapılabilecek kuyuların açılması, Karacahisar sahasında basınçlı su testleri ve pompa denemeleri yapılması ve Karacahisar sahasının işletilmeye başlamasıyla bu alt havzanın doğal boşalımını sağlayan su kaynaklarının akımlarının 50 Lt/s oranında azalması beklenmektedir. Bu durumun su kaynaklarından yararlanma hakkı açısından irdelenmesi gerekmektedir.’’ denir

Tüm bunlar su etütleri yapılmaksızın su tahsisi yapıldığını belgelemektedir. Oysa ki, havzada su kritik seviyelerdedir ve santrallerin de kaygıları bundandır. Bölgede boşaltılan ve boşaltılması öngörülen köyler ve köylülerin yaşam hakları dikkate alınmamaktadır. MUSKİ sitesindeki 2017 yılı haberine göre Geyik ve Mumcular barajı su seviyesi düşüyor. Sadece santrale yeter su kaynakları olduğunda sorun nasıl çözülecek?[1]

GEYİK BARAJINDA SU KRİTİK SEVİYEDE

Bodrum İlçesinin neredeyse tamamının içme suyu ihtiyacını karşılayan 40 milyon metreküp kapasiteli Geyik Barajında da ise su kritik seviyelere geriledi. Barajda su oranı yüzde 16’lara kadar gerilerken yağışların olmaması durumunda Geyik Barajının da kısa sürede kuruyacağı belirtildi. Turizm sezonunun kapanması, su kullanımının azalması ve Muğla Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi (MUSKİ) Genel Müdürlüğünün aldığı önlemler doğrultusunda ilçede şu ana kadar herhangi bir su problemi yaşanmadı. Ancak su seviyelerindeki hızlı düşüşün azalması için yeterli yağışların düşmesi bekleniyor.

Geyik barajını Limak firması 1988 yılında tamamlanmış proje olarak sitesinde gösteriyor.[2] O dönem kamu kaynakları ile % 75 i termik santral tarafından kullanılmak üzere yapılan barajın suyunu, yine işletme olarak Limak İÇTAŞ Yeniköy Kemerköy santrali kamu hakkı olan temiz içme suyunu da içine katarak kullanıyor. Üstelik köylünün suyunu kesme pahasına.

Sayıştay raporunun sonuçları bölgede madencilik faaliyetleri ile su kaynakları arasındaki ilişkiyi açıkça ortaya koymuştur. Fesleğen Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinin sınırları, 12/9/2019 tarihli ve 1532 sayılı cumhurbaşkanı kararı ile, kömür alanlarının gelişme yönünde daraltılmıştır. Aynı bölge için önerilen bir diğer su kaynakları ve arazi kullanımı açısından sorunlu kullanım da golf turizmi yatırımlarının beklentisi. Fesleğen Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde, 2008 yılında, 1,3 milyon m2 alanda golf turizmi talebi için imar planı yapılmış fakat Yeniköy Linyit İşletmeleri tarafından sadece 500.000m² lik kısım Karacahisar kömür alanında kaldığından rezerv kaybı olacağı belirtilmiştir.

Sonuç olarak, madencilik ile turizm arasında bu bölgede yaşanan saha kapma yarışı bölgenin su kaynakları açısından irdelenmeksizin tartışılmaktadır. Kamu kaynağı olan suyu kamu yönetmelidir.

Neşe Yüzak

Ekoloji Kolektifi Derneği

[1] https://www.muski.gov.tr/EskiHaber.aspx?haber=480

[2] http://www.limak.com.tr/sektorler/insaat/projeler/tamamlanan-tum-projeler/barajlar/geyik-baraji-ve-tesisleri